تعداد روزهای عذاب قوم عاد چقدر بوده است؟

شبهه:

چرا قرآن در داستان عذاب قوم عاد، در آیه «إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيهْمْ رِيحًا صَرْصَرًا فىِ يَوْمِ نحْسٍ مُّسْتَمِرٍّ» (قمر (54): 19) مدّت عذاب آنها یک روز ذکر کرده است، امّا در آیه «فَأَرْسَلْنَا عَلَيهِمْ رِيحًا صَرْصَرًا فىِ أَيَّامٍ نحِّسَاتٍ لِّنُذِيقَهُمْ عَذَابَ الخِزْىِ فىِ الحَيَوةِ الدُّنْيَا وَ لَعَذَابُ الاَخِرَةِ أَخْزَى‏ وَ هُمْ لَا يُنصَرُونَ»، (فصلت (41): 16) مدّت عذابشان را چند روز بیان کرده است؟ (سها، نقد قرآن، ص 809)

پاسخ تفصیلی:

کلمه «یوم» در قرآن به معانی مختلفی آمده است و یکی از معانی آن، مطلق وقت و زمان است؛ چه روز و چه شب و صرف زمان مدّنظر است. برخی از مفسّرین به این معنا اشاره کرده ­اند:

فخر رازی در تفسیر «مفاتیح الغیب» می­ نویسد:

«در این آیه «یوم» به معنای مطلق زمان است؛ همچنانکه در سوره مریم (سلام الله علیها) آمده است: «وَ سَلَامٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَ يَوْمَ يَمُوتُ وَ يَوْمَ يُبْعَثُ حَيًّا» (مریم (19): 15) و عبارت «مُّسْتَمِرٍّ» در آیه: «إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيهْمْ رِيحًا صَرْصَرًا فىِ يَوْمِ نحْسٍ مُّسْتَمِرٍّ»، (قمر (54): 19) همان معنای «ایّام» را می­ رساند؛ به خاطر این که استمرار از امتداد زمان خبر می­ دهد و این دو با اختلاف در لفظ یک معنی را می­ رسانند، منتهی در آیه اوّل حکایت بر طریق اختصار است، به همین خاطر زمان را ذکر کرد ولی مقدار آن و وصف آن را ذکر نکرد.» (فخرالدّین رازی، مفاتیح الغیب، ج 26، ص 304)

قرشی در تفسیر «احسن الحدیث» می­نویسد: «مراد از «یوم» قطعه ‏اى از زمان است نه بیست و چهار ساعت، چنان كه در جاى دیگر آمده: «... رِيحًا صَرْصَرًا فىِ أَيَّامٍ نحَّسَاتٍ» (فصلت (41): 16) و نیز «سَبْعَ لَيالٍ وَ ثَمانِيَةَ أَيَّامٍ». (الحاقه (69): 7) (قرشی، تفسير احسن الحديث، ج ‏10، ص 446)

علّامه طباطبایی هم در این باره بیان کرده است: «و مراد از كلمه «يوم» قطعه‏ اى از زمان است، نه روز لغوى كه يك هفتم هفته است، چون در جاى ديگر فرموده: «فَأَرْسَلْنا عَلَيْهِمْ رِيحاً صَرْصَراً فِي أَيَّامٍ نَحِساتٍ» (فصلت (41): 16) و باز در جاى ديگر در باره همين قوم فرموده: سَخَّرَها عَلَيْهِمْ سَبْعَ لَيالٍ وَ ثَمانِيَةَ أَيَّامٍ حُسُوماً» (الحاقه (69): 7) (طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 19، ص 115)

ابوحیان اندلسی در «البحر المحیط» در تفسیر آیه 19 سوره قمر می ­نویسد: «منظور از یوم در آیه روز معین نیست، بلکه منظور وقت و زمان است مثل این که بگوید «در وقت نحس» و این مطلب را آیه سوره فصلت (19) و سوره الحاقة (20) تأیید می ­کند، مگر این­که یوم را روز ابتدای عذاب بگیریم که منظور وقت شروع عذاب است که باز هم جمع بین این دو نظر ممکن می­ باشد.» (اندلسي، البحر المحيط في التفسير، ج 10، ص 42 ـ 41)

برخی از مفسّرین هم به این شبهه چنین پاسخ داده­ اند: «مراد از «یوم» در آیه «فَأَرْسَلْنَا عَلَيهْمْ رِيحًا صَرْصَرًا فىِ أَيَّامٍ نحِّسَاتٍ لِّنُذِيقَهُمْ عَذَابَ الخْزْىِ فىِ الحْيَوةِ الدُّنْيَا وَ لَعَذَابُ الاْخِرَةِ أَخْزَى‏ وَ هُمْ لَا يُنصَرُونَ» (فصلت (41): 16) روز شروع این عذاب بوده و این آیه به مجموع روزهای عذاب نظر ندارد. (ر.ک: ابن کثر دمشقی، تفسیر القرآن العظیم، ج 7، ص 155) بنابراین رابطه این دسته از آیات با یکدیگر، اجمال و تفصیل است نه تناقض و تقابل.

منابع:

1. قرآن کریم.

2. ابن كثير دمشقى، اسماعيل بن عمرو، تفسير القرآن العظيم [ابن کثير]، تحقيق محمّد حسين شمس الدّين، دار الكتب العلميّة، منشورات محمّد على بيضون‏، بیروت، 1419 ق، چاپ اوّل.

3. اندلسي، ابوحيان محمّد بن يوسف، البحر المحيط في التفسير، تحقيق: صدقي محمّد جميل، انتشارات دارالفکّر، بیروت، 1420 ق، بی چا.

4. سها، نقد قرآن، 1393 ش، ویرایش دوّم.

5. طباطبايي، سيّد محمّد حسين، الميزان في تفسير القرآن، ترجمه: سيّد محمّد باقر موسوي همداني، انتشارات اسلامي جامعه مدّرسين حوزه علميّه قم، قم، 1374 ش، چاپ پنجم.

6. فخرالدّين رازي، ابوعبدالله محمّد بن عمر، مفاتيح الغيب (تفسير کبير)، دار احياء التراث العربي، بیروت، 1420 ق، چاپ سوّم.

7. قرشي، سيّد علي اکبر، تفسير أحسن الحديث، نشر بنياد بعثت، تهران، 1377 ش، چاپ سوّم.