شبهه:
آل عمران چه کسانی بودند و تفاوت آنها با موسی بن عمران در چه بود که خاندان حضرت موسی (ع) بر آنها برتری نیافت؟ چرا فقط نام حضرت آدم و نوح در کنار آل ابراهیم و آل عمران آمد: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهيمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمين»؛ خداوند، آدم و نوح و آل ابراهيم و آل عمران را بر جهانيان برترى داد. (آل عمران/ 33)
پاسخ تفصیلی:
در تفسیر و تبیین این آیه، چند مطلب بیان میشود: مطلب اول، برگزیدگان الهی آيه در صدد بيان همه برگزيدگان خدا نيست، بلكه تنها اشاره به جمعى از آنها مى‌كند و اگر بعضى از پيامبران كه از اين دودمان نيستند، در آن ذكر نشدهاند دليل بر عدم برگزيدن آنها نمىباشد.( مکارم شیرازی و همکاران، تفسير نمونه، ج 2، ص 520) خداوند، آدم و نوح را برگزيد و نه خاندان آنها را و به همين دليل، نام آنان را با «آل» همراه نساخت. اما ابراهيم و عمران را به همراه خاندان آنها برگزيد. (جواد مغنیه، التفسير الكاشف، ج 2، ص 48) در تفسیر کوثر آمده است که برترى اينها به سبب خصوصيت‌هايى است كه هر كدام از اينها داشته و ديگران آن را نداشتهاند. حضرت آدم (ع) اين ويژگى را داشت كه بدون پدر و مادر به دنيا آمد و نخستين پيامبر بود همان‌گونه كه نخستين انسان بود، در اين ويژگى هيچ كس حتى پيامبر اسلام به او نمىرسد. همچنين نوح (ع)، نخستين پيامبر أولوالعزم بود و خداوند در زمان او طوفانى به وجود آورد كه جز كسانى كه به او ايمان آورده بودند، همه غرق شدند، اين نيز ويژگى مخصوص به نوح بود. خاندان ابراهيم (ع) اين خصوصيات را داشتند كه پيامبران بسيارى از اين خاندان به وجود آمد كه يكى از آنها پيامبر اسلام (ص) بود. و خاندان عمران اين خصوصيت را داشتند كه عيسى از آنها بود و بدون پدر به دنيا آمد.( یعقوب جعفری، تفسير كوثر، ج 2، ص 111و112)
مطلب دوم: درباره آل ابراهیم بايد توجه داشت كه «آل ابراهيم» موسى بن عمران و پيامبر اسلام و برگزيدگان خاندان او را نيز شامل مى‌شود؛ زيرا همه آنها از دودمان ابراهيم (ع) هستند. (تفسير نمونه، ج 2، ص 520) استعمال آل همانند موارد استعمال لفظ اهل، معصومين از اولاد ابراهيم از آنهايى كه تابع ملّت ابراهيم بودند، مثل اسماعيل (ع) و اسحق (ع) و يعقوب (ع) و يوسف (ع) و انبياء بنى اسرائيل تا زمان موسى و وجود مقدّس پيغمبر اكرم (صلّى اللَّه عليه و آله) و اوصياء آن حضرت تا حضرت بقيّة اللَّه (عجل اللَّه تعالى فرجه) كه تمام آل ابراهيم و تابع ملّت او هستند. (طیب، اطيب البيان فى تفسير القرآن، ج 3، ص 176)
«آل ابراهيم» شامل ابراهيم و همه فرزندان اوست اعم از آن كه اسماعيل و رسول خدا و ائمه طاهرين (عليهم السلام) باشند و يا اسحق و يعقوب و فرزندان او از انبياء بنى اسرائيل، چون همه آل ابراهيم اند؛ (قرشی، تفسير احسن الحديث، ج 2، ص 63) چنان كه امام صادق (عليه السلام) فرمودند: «ما از آنهائيم، ما باقيمانده آن عترت هستيم.» (فیض کاشانی، تفسير الصافي، ج 1، ص 328)
اما اختصاص آل عمران به اين كه آنها نيز از خانواده ابراهيم هستند، ظاهرا به واسطه مريم (سلام الله علیها) است؛ زيرا برگزیدن و اصطفاء حضرت مريم، خاص است و آن اين كه خداوند او را براى ولادت بدون همسر برگزيد و اعجاز خويش را در وجود او آشكار كرد. (تفسير احسن الحديث، ج 2، ص 63) در این آیه علاوه بر آدم، به تمام پيامبران اولوالعزم اشاره شده است، نام نوح (ع)، صريحا آمده، و آل ابراهيم هم خود او و هم موسى و عيسى و پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) را شامل مى‌شود و ذكر آل عمران، اشاره مجددى به مريم و حضرت مسيح (علیه السلام) است و تكرار آن براى اين است كه مقدمهاى براى شرح حال آنان در آيات آينده باشد.( تفسير نمونه، ج 2، ص 518)
مطلب سوم: منظور از آل ابراهیم؛ اسماعيل و اسحاق و فرزندان آن دو است، و منظور از آل عمران، موسى و هارون پسران عمران بن يصهر است. گفتهاند: مقصود از «آل عمران» عيسى بن مريم دختر عمران بن ماثان است و حال آن كه بين عمران پسر يصهر و عمران پسر ماثان 1800 سال فاصله است.( زمخشری، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل، ج 1، ص 354؛ طبرسی، تفسير جوامع الجامع، ج 1، ص 169)
ظاهرا مراد از عمران پدر حضرت موسى و هارون كه به سه واسطه به حضرت يعقوب می‌رسد، باشد (عمران بن يصهر بن يافث بن لاوى ابن يعقوب) و مراد از آل عمران، انبياء بنى اسرائيل از زمان موسى (عليه السلام) و هارون (عليه السلام) تا زمان عيسى (عليه السلام) مثل داود، سليمان، زكريّا، يحيى و غير اينها (عليهم السلام) هستند. (اطيب البيان فى تفسير القرآن، ج 3، ص 176)
اما «عمران» در آيه فوق، همان پدر مريم (سلام الله علیها) است نه پدر موسى (علیه السلام) و در قرآن هر جا نام عمران برده شده اشاره به پدر مريم است و حتی یک مورد هم برای پدر موسی به کار نرفته و اگر هم رفته، طوری نیست که متعین در پدر موسی باشد؛ آيات بعد كه شرح حال مريم را بيان مى‌كند نيز گواه اين مطلب است. (ر.ک: طباطبایی، تفسير الميزان، ترجمه موسوی همدانی، ج 3، ص 262؛ تفسير نمونه، ج 2، ص 520)
بنابراین می‌توان گفت چه «عمران» پدر مریم باشد یا پدر موسی و هارون، در هر صورت جزو آل ابراهیم است؛ زیرا آل ابراهیم، چه از طریق اسماعیل و چه از طریق اسحاق، شامل هر دو عمران و همه پیامبران و معصومان پس از ابراهیم نیز میشود.